برج‌های دوگانه شميران
دو برج آرامگاهي سنگي كه از معماري همانندي برخوردارند در غرب قلعه تاريخي شميران بنا شده اند كه آرامگاه كوچك و بزرگ و قلعه ساسان ناميده مي شوند . برج كوچك به قلعه نزديكتر است و بر روي تپه منفرد كم ارتفاعي قرار دارد . طول اضلاع هشت گانه اين برج از بيرون ۳/۲۰ و از داخل ۱/۹۰ متر است كه تا زير سقف ، تمامي با سنگ لاشه و قلوه ساخته شده و نماي خارجي آن را با ملاط گچ پوشانده اند . داخل هريك از اضلاع كه در ميان دو ستون مدور قرار گرفته در جهت طولي به دو قسمت تقسيم شده است كه در بخش بالا قابي به وجود آمده و داخل آن با آجر دو طرح به شكل برگ گشنيز يا طاقنماي شكنجي ايجاد شده كه در عين سادگي لطافت خاصي دارد . كاربندي زير گنبد – كه اكنون فرو ريخته – آجري است و با يك رشته تزيينات جالب گچ بري با نقش گل و بوته تركيب شده است .
آرامگاه بزرگ ( قلعه ساسان ) نيز برجي هشت ضلعي است كه در قسمت دورتا دور پايين آن ديواري به ارتفاع دو متر بنا شده كه بر روي پايه مزبور ، ستون هاي استوار سنگي بر آورده اند كه تا ارتفاع يك متر به شكل چهار بر و از آن به بعد تا زير گنبد به شكل مدور ادامه يافته اند . اين برج داراي پنجره اي در جانب شرقي و يك ورودي با سردري رفيع و با شكوه در سمت جنوب است . هر ضلع برج از خارج ۶/۵۰ و از داخل ۴/۲۵ مترمي باشد . در كنج ميان دو ضلع و در داخل يكي از ستون ها پله پيچي به عرض ۸۰ سانتي متر جا سازي شده كه به بام برج راه مي يافته است . احتمال داده مي شود گنبد اين برج ، دو پوش و به صورت هرمي بوده و جزو نخستين بناها به اين شيوه است . در بناي برج هاي دو گانه سنگي تارم ، شيوه معماري ساساني از طرز پي بندي و ديوار سازي استوارشان به نحوه چشمگيري مشاهده مي شود .
۳/۴/۳-برج هاي دو گانه خرقان در كنار روستاي حصار – ۳۰ كيلومتري شهر آبگرم – آرامگاه دو تن از بزرگان دوره سلجوقي ( ابو سعيد بيجار پسرسعد و ابو منصور ايلتاي پسر تكين ) قرار دارد كه به صورت دو برج شكوهمند آجري با فاصله ۲۹ متر از يكديگر خود نمايي مي كند .
برج شرقي به ارتفاع تقريبي ۱۵ متر و قطر ۱۱ متر با طرحي هشت ضلعي و ستون هاي مدور در هر گوشه بر پايه اي از سنگ بنا شده است . ضخامت ديواره هاي برج به ۶۰ سانتي متر مي رسد كه بر روي آجر هاي ساده زيرين ، پوششي تزييني از آجر با ضخامت ۲۱ سانتي متر به كار رفته است . دو پلكان مارپيچ – كه در ستون هاي مدور واقع در گوشه ها تعبيه شده – با ۲۲ پله به غلام گردشي مابين دو پوش گنبد مي پيوندد .
ساقه گنبد نواري پهن از نقوش تزييني آجري با طرح هاي مختلف هندسي در بالاي هر ضلع دارد و زير آن كتيبه اي باريك به خط كوفي آياتي از سوره ۵۹ قرآن كريم را در خود پذيرفته است . در هر يك از اضلاع هشت گانه برج ، دو ستونچه مدور تزييني چسبيده به ستون هاي مدور بزرگ هشت گوشه است كه از پايين تا نيمي از ارتفاع اضلاع هشت گانه امتداد يافته و سپس قوس تيزه داري بر روي آنها بر پا شده است . قاب سازي هاي تزييني داخل طاق نما هاي اضلاع هشت گانه هر يك داراي طرح و نقش خاصي هستند كه هيچ كدام با ديگري يكسان نيست . ضلع سردر ورودي برج ، تزيين بيشتري از جمله دو خط كتيبه در بردارد .
داخل بقعه نيز به صورت هشت ضلعي است كه در وسط هر ضلع آن طاق نمايي با قوس تيزه دار بر پا گشته و دور تا دور كف بقعه بقاياي سكويي به ارتفاع سي سانتيمتر ديده مي شود . بروي ديوارها و قسمت كاربندي و زير گنبد داخلي آثار ارزنده اي از ديوار نگاره هاي دوره سلجوقي – مانند طاووس ، ستاره هاي شش پر و هشت پر ، گل و بوته ، پرنده و درخت انار به شيوه استليزه – وجود دارد كه در نوع خود كم سابقه و حائز اهميت بسيار است .اين برج در سال ۴۶۰ ه . ق ساخته شده و نخستين بنا با گنبد دو پوش غير مخروطي در معماري اسلامي است . بناي برج غربي كه در سال ۴۸۶ ه . ق به پايان رسيده از نظر طرح و نقشه همانند برج قديمي تراست ، با اين تفاوت كه يك پلكان مارپيچ دارد و ضمن رعايت ابعاد برج قبلي حدود ۵۵ سانتي متر از ارتفاع بيشتري برخوردار است و كشيده تر به نظر مي رسد .
تركيب و تنظيم طرح هاي مختلف در اين دو بنا كه به سي نقش بالغ مي شود و اوج هنر آجر كاري به شمارمي آيد همانند هنري كه در طرح ريزي متناسب هيات كلي بنا به كار رفته قابل ستايش است . اين دو برج در زلزله ويرانگر اول تير ماه ۸۱ آوج به شدت آسيب ديدند .
منبع: کتاب قزوین آیینه تاریخ و طبیعت ایران-محمدعلی حضرتی ها
